Ngày 24/11/2014, Quốc hội khóa XIII, tại kỳ họp thứ 8 đã thông qua Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2014. Theo đó, luật chính thức có hiệu lực thi hành từ ngày 01/6/2015 và thay thế cho Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2002. Với 11 chương, 98 điều, luật cơ bản thay đổi một số nội dung như quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức bộ máy của Tòa án nhân dân; về Thẩm phán, Hội thẩm và các chức danh khác trong Tòa án nhân dân; về bảo đảm hoạt động của Tòa án nhân dân,… Trong đó, những quy định về Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao có những điểm rất mới so với những quy định trong Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2002.

Do đó, em đã lựa chọn đề tài: “Phân tích những điểm mới về Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao theo pháp luật hiện hành” để làm bài tập học kỳ. Qua đó, làm rõ hơn những điểm mới của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2014 về vấn đề này.

NỘI DUNG

Theo quy định tại các Điều 22, Điều 23 Luật tổ chức Tòa án nhân dân 2014 và các Điều 21, Điều 22 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2002, Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao theo Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2014 có những điểm mới sau:
1. Về số lượng thành viên Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao

Theo quy định tại Khoản 1 Điều 22 Luật Tổ chức tòa án nhân dân 2014 thì số lượng thành viên Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao không dưới 13 người và không quá 17 người.

Trong khi đó, theo Khoản 3, Điều 21 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2002 chỉ quy định tổng số thành viên Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao không quá 17 người.

Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2014 quy định số thành viên của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao không dưới 13 người và không quá 17 người, gồm: Chánh án, các Phó Chánh án Tòa nhân dân tối cao là Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao và các Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao tạo nên tính chuyên môn hóa nhưng linh hoạt, tránh cồng kềnh, gây tốn kém, lãng phí.
2. Về thành phần Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao

Điểm a và Điểm b Khoản 2 Điều 21 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2002 quy định thành phần Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao bao gồm: Chánh án, các Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối cao; một số Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao do Ủy ban thường vụ Quốc hội quyết định theo đề nghị của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao.

Khoản 1, Điều 22 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2014 quy định thành phần Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao bao gồm Chánh án, các Phó Chánh án Tòa nhân dân tối cao là Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao và các Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao.

Như vậy, theo Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2002, Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao sẽ bao gồm: Chánh án, các Phó Chánh án và một số thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao. Có thể thấy rằng, ngoài Chánh án và các Phó Chánh án, các thành viên còn lại của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao sẽ được Ủy ban thường vụ Quốc hội quyết định theo đề nghị của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao. “Một số thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao” này sẽ được chọn ra từ hơn 100 thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao. Do đó, tạo nên sự phân biệt vị thế, năng lực, chuyên môn giữa các thẩm phán.

Trong khi đó, theo Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2014, thành phần Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao sẽ bao gồm Chánh án, các Phó Chánh án là thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao và toàn bộ các thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao còn lại. Việc quy định toàn bộ thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao đều là thành viên Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao tạo nên sự tinh giản, tránh cồng kềnh, gây lãng phí, tốn kém, đồng thời, nâng cao hơn nữa chất lượng, năng lực chuyên môn, nghiệp vụ và vai trò của thẩm phán.

Ngoài ra, các thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao theo Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2014 sẽ do Quốc hội phê chuẩn theo đề nghị của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao (Khoản 7 Điều 70 Hiến pháp 2013). Việc Quốc hội phê chuẩn thể hiện sự tín nhiệm, sự đòi hỏi của Quốc hội và Nhân dân đối với các thẩm phán. Đồng thời, thể hiện sự trao quyền từ Quốc hội, từ Nhân dân đến các thẩm phán để bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ, lợi ích của Nhà nước, tổ chức, cá nhân.
3. Về nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao

So với Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2002, Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2014 quy định mở rộng phạm vi quyền hạn của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao.

Theo đó, tại Khoản 2 Điều 22 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2014, Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao có nhiệm vụ lựa chọn quyết định Giám đốc thẩm của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, bản án quyết định đã có hiệu lực pháp luật, có tính chuẩn mực của các tòa án, tổng kết phát triển thành án lệ và công bố án lệ để các tòa án nghiên cứu và áp dụng trong xét xử; Hội đồng có quyền thảo luận, góp ý kiến đối với báo cáo của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao về công tác của Tòa án nhân dân để trình Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước; tham gia ý kiến đối với dự án luật, dự thảo nghị quyết để trình Quốc hội, dự án pháp lệnh, dự thảo nghị quyết để trình Ủy ban thường vụ Quốc hội. Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao còn có quyền được thảo luận, cho ý kiến đối với dự thảo văn bản pháp luật thuộc thẩm quyền ban hành của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao và dự thảo văn bản pháp luật giữa Tòa án nhân dân tối cao với cơ quan có liên quan theo quy định của Luật ban hành văn bản pháp luật.

Việc mở rộng phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao đặc biệt là nhiệm vụ “lựa chọn quyết định giám đốc thẩm của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật, có tính chuẩn mực của các Tòa án, tổng kết phát triển thành án lệ và công bố án lệ để các Tòa án nghiên cứu, áp dụng trong xét xử” (Điểm c, Khoản 2, Điều 22 Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014) nhằm đáp ứng yêu cầu phải kịp thời giải quyết những khó khăn, vướng mắc trong công tác xét xử giúp nâng cao hiệu quả xét xử, tạo niềm tin cho nhân dân.
4. Về hiệu lực pháp luật của quyết định do Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao đưa ra

Khoản 4 Điều 22 Luật tổ chức Tòa án nhân dân 2014 khẳng định: “Quyết định giám đốc thẩm, tái thẩm của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao là quyết định cao nhất, không bị kháng nghị”.

Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014 quy định quyết định giám đốc thẩm, tái thẩm của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao là quyết định cao nhất, không bị kháng nghị chính là để cụ thể hóa quy định tại Khoản 1 Điều 104 của Hiến pháp năm 2013 về việc “Tòa án nhân dân tối cao là cơ quan xét xử cao nhất của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam”.

Theo nguyên tắc bảo đảm chế độ xét xử sơ thẩm, phúc thẩm (nguyên tắc hai cấp xét xử), một vụ việc chỉ được giải quyết qua hai cấp sơ thẩm và phúc thẩm. Việc quy định cơ chế xem xét lại quyết định của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao vô hình chung đã thiết lập thêm một thủ tục đặc biệt nữa nhằm cho phép Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao có thể xét lại chính quyết định của mình. Mặc dù về căn bản thì thủ tục đặc biệt này vẫn dựa trên các căn cứ xét lại bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật giống như thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm. Hậu quả pháp lý của việc ra quyết định của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao là vụ án có thể sẽ tiếp tục bị đưa ra xem xét, giải quyết ở cấp dưới, thậm chí xét xử lại ở cấp sơ thẩm. Điều này vi phạm nguyên tắc “toà án xét xử theo 2 cấp”, khiến cho việc xét xử không có điểm dừng, quá trình xét xử lặp đi lặp lại, khiến cho các bên trong quan hệ tố tụng mệt mỏi, gây tốn kém chi phí cho cả Nhà nước và người dân, tạo sự quá tải của toà án và sự chậm trễ trong thực thi công lý[1].

Thông thường các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật, nhất là ở cấp xét xử cao nhất được coi là biểu tượng công lý của các quốc gia. Người dân dù muốn hay không đều phải tôn trọng và tuân thủ các bản án, quyết định này. Việc cho phép xem xét lại các quyết định của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao – cơ quan xét xử cao nhất của đất nước, sẽ khiến niềm tin vào công lý bị suy giảm, sự tôn nghiêm của pháp luật, uy tín của hệ thống tòa án cũng bị ảnh hưởng. Do đó, quy định này là hoàn toàn hợp lý.
5. Về việc tổ chức xét xử của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao

Theo quy định của Khoản 1, Điều 23 Luật tổ chức Tòa án nhân dân 2014 Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm bằng Hội đồng xét xử gồm 05 Thẩm phán hoặc toàn thể Thẩm phánTòa án nhân dân tối cao. Trong khi đó, Luật tổ chức Tòa án nhân dân 2002 không có quy định cụ thể vấn đề này.

Do số lượng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao ít, nên không tổ chức các Tòa chuyên trách. Do đó, chức năng xét xử của Tòa án nhân dân tối cao do Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao đảm nhiệm, cụ thể: do 5 Thẩm phán thực hiện nhiệm vụ giám đốc thẩm, tái thẩm các vụ việc theo sự phân công của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao theo nguyên tắc đa số. Đối với những vụ án quá phức tạp, trong quá trình xét xử hội đồng xét xử chuyên trách chưa có sự nhất trí cao và thống nhất đề nghị đưa vụ án ra Hội đồng toàn thể để xét xử; Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao thực hiện giám đốc thẩm, tái thẩm đối với những vụ án đặc biệt quan trọng liên quan đến quyền con người, lợi ích lớn của quốc gia và hàm chứa những mối quan hệ phức tạp trong vụ án, hoặc những vụ án giám đốc thẩm, tái thẩm của các Hội đồng xét xử chuyên trách của Tòa án nhân dân tối cao chưa đạt được sự nhất trí[2].

KẾT LUẬN

Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014 đã được sửa đổi, bổ sung căn bản so với Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002, trong đó, có việc sửa đổi, bổ sung các quy định về Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao. Việc sửa đổi, bổ sung này là cơ sở pháp lý quan trọng để kiện toàn, nâng cao năng lực và chất lượng hoạt động của Tòa án nhân dân tối cao, bảo đảm Tòa án thực sự là chỗ dựa của nhân dân trong việc bảo vệ công lý, quyền con người.

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Nghị quyết 49 – NQ/TW của Bộ Chính trị Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020;

2. Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014;

3. Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002;

4. Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Luật Hiến pháp Việt Nam, Nxb. CAND, Hà Nội, 2015.

[1] Tham khảo: http://noichinh.vn/nghien-cuu-trao-doi/201503/mot-so-y-kien-ve-thu-tuc-dac-biet-xem-xet-lai-quyet-dinh-cua-hoi-dong-tham-phan-toa-an-nhan-dan-toi-cao-trong-du-thao-luat-to-tung-hanh-chinh-sua-doi-297240/

[2]Tham khảo: http://toaanquangnam.gov.vn/ta/news/Xay-dung-TAND/Doi-moi-to-chuc-va-hoat-dong-cua-Toa-an-nhan-dan-voi-muc-tieu-xay-dung-nen-tu-phap-trong-sach-vung-manh-dan-chu-nghiem-minh-bao-ve-cong-ly-591.html