Quyền dự họp đại hội cổ đông của cổ đông nhỏ công ty cổ phần hiện nay
Hiện nay, cổ đông có tỷ lệ vốn góp cổ phần nhỏ trong công ty cổ phần (CTCP)
chiếm số lượng rất lớn, đặc biệt là từ khi xuất hiện thị trường chứng khoán ở
Việt Nam. Song song với mức phát triển về số lượng của cổ đông nhỏ là sự vi
phạm quyền lợi của họ trong CTCP, trong đó quan trọng là quyền dự họp Đại hội
cổ đông. Thông qua thực tiễn đã xảy ra tại các CTCP hiện nay, chúng tôi mong
muốn sẽ có những phân tích và đánh giá đem lại tính khách quan khi xem xét vấn
đề này.
1. Cổ đông nhỏ là ai?
Cổ đông là những người góp vốn vào công ty. Muốn trở thành cổ đông CTCP, cá
nhân hoặc tổ chức hoặc góp vốn thành lập công ty hoặc mua cổ phần từ cổ đông
khác. Cổ đông có nhiều loại, tùy từng tiêu chí mà chúng ta có các loại cổ đông
khác nhau. Dựa vào khối lượng vốn góp, chúng ta có cổ đông nhỏ và cổ đông lớn1.
Việc xác định cổ đông nhỏ hay cổ đông lớn không có ý nghĩa khi góp vốn, mà chỉ
có ý nghĩa khi các cổ đông thực hiện quyền, nghĩa vụ.
Luật Doanh nghiệp 2005 (Luật DN) xác định cổ đông hoặc nhóm cổ đông sở hữu 10%
tổng số cổ phần trở lên sẽ có thêm một số quyền khác so với cổ đông phổ thông2.
Đồng thời, Luật DN cũng quy định mức cổ đông sở hữu 5% tổng số vốn điều lệ có
thể tham gia Hội đồng quản trị3 và mức này cũng là cơ sở để cổ đông phải đăng
ký/báo cáo với cơ quan đăng ký kinh doanh có thẩm quyền kể từ ngày có được tỷ
lệ sở hữu đó4.
Luật Chứng khoán 2007 quy định: Cổ đông lớn là cổ đông sở hữu trực tiếp hoặc
gián tiếp từ 5% trở lên số cổ phiếu có quyền biểu quyết của tổ chức phát hành5.
Theo quy định của luật này, cổ đông nhỏ là cổ đông sở hữu dưới 5% tổng số cổ
phần của công ty.
Như vậy, ở đây có sự chênh nhau giữa quy định của Luật DN và Luật Chứng khoán.
Nhưng xét về mặt thời gian ban hành luật và tính hợp lý, chúng ta thấy tỷ lệ sở
hữu 5% tổng số cổ phần là mốc hợp lý để xác định cổ đông nhỏ hay cổ đông lớn.
Luật DN định tỷ lệ cổ phần sở hữu 10% (1/10 vốn điều lệ) là khá lớn, ngay cả tỷ
lệ cổ phần sở hữu 5% (1/20 vốn điều lệ) theo Luật Chứng khoán cũng không phải
nhỏ trong CTCP, đặc biệt là các công ty đại chúng. Bởi chúng ta thấy, các CTCP
hiện nay vốn điều lệ rất lớn. Ví dụ: tỷ lệ sở hữu 0,1% cổ phần trong công ty
PVFC Land đã là 500 triệu đồng và tỷ lệ 5% sẽ phải rất lớn; tỷ lệ 5% của CTCP
nhựa Bình Minh là hơn 7 tỷ đồng…
Do vậy, chúng ta chấp nhận cổ đông nhỏ là cổ đông sở hữu tỷ lệ vốn góp dưới 5%
tổng số cổ phần của CTCP mà cổ đông là thành viên.
Luật DN quy định quyền và nghĩa vụ của cổ đông phổ thông và một số đặc thù của
những cổ đông hoặc nhóm cổ đông phổ thông có tỷ lệ vốn góp trên 10%. Luật không
quy định cổ đông phổ thông nắm giữ bao nhiêu phần trăm tổng số cổ phần mà tất
cả các cổ đông không thuộc các cổ đông ưu đãi là cổ đông phổ thông có quyền
biểu quyết. Do vậy, cổ đông phổ thông sẽ bao gồm cả cổ đông nhỏ và cổ đông lớn.
Các quyền và nghĩa vụ của cổ đông phổ thông là như nhau, bất kể họ là cổ đông
nhỏ hay lớn.
Việc xác định cổ đông nhỏ và cổ đông lớn có ý nghĩa pháp lý rất to lớn để thực
hiện và bảo vệ quyền của cổ đông nhỏ trong CTCP thông qua hình thức dự họp và
tham gia biểu quyết tại Đại hội cổ đông.
2. Thực trạng quyền dự họp Đại hội cổ đông của cổ đông nhỏ trong CTCP hiện nay
Tuy pháp luật đã quy định quyền dự họp Đại hội cổ đông của các cổ đông nhỏ cụ
thể và chi tiết, nhưng việc thực hiện và đảm bảo thực hiện trên thực tế chưa
được nghiêm chỉnh. Những điều tưởng chừng như vô lý, thiếu công bằng đã và đang
diễn ra, bất chấp những quy định pháp luật và nỗi bức xúc của cổ đông nhỏ, trở
thành những vấn đề nổi cộm hiện nay.
Điều 78, Điều 101 Luật DN quy định: Cổ đông phổ thông có quyền tham dự và phát
biểu trong các Đại hội cổ đông…; mỗi cổ phần phổ thông có một phiếu biểu quyết;
Pháp luật quy định minh thị như vậy nhưng không ít CTCP đưa ra các yêu sách bắt
buộc cổ đông phải có tỷ lệ sở hữu số cổ phần tối thiểu mới được tham gia Đại
hội cổ đông. Chẳng hạn như PVFC Land yêu cầu phải sở hữu từ 0,1% vốn điều lệ
trở lên (tương đương khoảng 500 triệu đồng) mới được tham dự. Một số đơn vị
khác cũng yêu cầu cổ đông phải sở hữu tối thiểu hàng trăm triệu đồng mệnh giá
cổ phiếu mới được tham dự Đại hội cổ đông thường niên như CTCP Dược phẩm TW2
(hơn 5.000 cổ phần), Licogi 18 (hơn 15.000 cổ phần), Lilama 18 (hơn 35.000 cổ
phần), CTCP Đầu tư PV-Inconess (hơn 100.000 cổ phần, tương đương gần 1 tỷ
đồng), Công ty Bia Thanh Hóa (hơn 5.000 cổ phần), CTCP Thương mại Bia Hà Nội
(hơn 20.000 cổ phần) . Trường hợp gần đây nhất là CTCP Chế biến Xuất khẩu Thuỷ
sản Minh Hải yêu cầu điều kiện tham dự Đại hội cổ đông phải sở hữu từ 5.000 cổ
phần trở lên, các cổ đông sở hữu dưới 5.000 cổ phần phải tập hợp lại cử đại
diện tham dự6.
Các cổ đông nhỏ bị hạn chế họp Đại hội cổ đông “đương nhiên” bị tước đi quyền
cao quý nhất của cổ đông là quyết định một số nội dung Nghị quyết của Đại hội
đồng cổ đông. Dẫu biết rằng quyền tham gia đại hội cổ đông không đồng nhất với
quyền biểu quyết có tính chất quyết định. Biểu quyết thông qua có tính chất
quyết định dựa trên tỷ lệ cổ phần vốn góp. Nhưng đó là quyền theo quy định của
pháp luật mà Hội đồng quản trị phải thực hiện, để họ thấy mình cũng là thành
viên công ty, thấy mình là chủ sở hữu. Dự họp Đại hội cổ đông họ có quyền được
nắm bắt thông tin, có ý kiến, có các quyền khác… và biểu quyết góp phần hình
thành quyết định trong công ty.
Cổ đông nhỏ bị hạn chế quyền tham dự đại hội cổ đông, đồng nghĩa với việc mất
đi quyền tiếp cận, trao đổi, chất vấn ban lãnh đạo thì không thể đảm bảo tính
khách quan, công bằng. Dự họp Đại hội cổ đông, chí ít cổ đông cũng được nghe
báo cáo về hoạt động hiện tại, nói lên nguyện vọng của cổ đông; đồng thời,
những người điều hành công ty sẽ nghe tâm tư nguyện vọng của những ông chủ để
xây dựng kế hoạch hoạt động của công ty. Không được quyền dự họp diễn ra thường
xuyên sẽ làm cho các nhà đầu tư mất lòng tin vào những quy định của pháp luật,
ngán ngại khi có ý định đầu tư và dần dần làm cho nguồn vốn nhàn rỗi trong xã
hội. Đồng tiền nhàn rỗi không được đầu tư để phát triển kinh tế là điều không
một nhà điều hành tài chính nào mong muốn. Nó sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến nền
kinh tế.
Một hệ quả khác của việc không được dự họp Đại hội cổ đông là các cổ đông nhỏ
không được chia xẻ ý kiến của mình đối với những người điều hành công ty. Đặc
biệt liên quan đến việc chào bán cổ phần/cổ phiếu. Nếu các cổ đông nhỏ biết
liên kết để hình thành nhóm cổ đông sở hữu đạt tỷ lệ 10% tổng số cổ phần, họ có
quyền cử người vào Hội đồng quản trị. Có người là thành viên hội đồng quản trị,
họ nắm bắt được thông tin và tham gia quyết định giá cổ phần chào bán ra bên
ngoài – vấn đề nổi cộm hiện nay. Giá cổ phần chào bán liên quan đến lợi ích
kinh tế. Do đó, có rất nhiều công ty quyết định giá cổ phần/cổ phiếu thấp hơn
giá thị trường sao cho có lợi cho những cổ đông lớn, thành viên Hội đồng quản
trị… Ví dụ như trong các công ty CTCP Giao nhận vận tải & thương mại (Vinalink),
CTCP dịch vụ Sài Gòn - Savico (SVC),… Liên quan đến giá cổ phần/cổ phiếu, một
số công ty cho phép cổ đông nhỏ mua cổ phần/cổ phiếu của công ty nhưng quy định
giá mua của cổ đông nhỏ cao hơn nhiều lần giá mua của cổ đông lớn như CTCP vận
tải xăng dầu (VIPCO)7. Những cổ đông nhỏ bị mất quyền lợi của mình ngay chính
tại công ty mà mình là chủ sở hữu.
Theo Luật Chứng khoán của Australia, Uỷ ban Chứng khoán và đầu tư (Australian
Sercurities and Investments Comission - ASIC) sẽ xem xét những trường hợp ưu ái
cổ đông lớn. Nếu sự ưu ái đó bị những cổ đông nhỏ phản đối, ASIC sẽ phải vào
cuộc để đòi lại sự công bằng cho cổ đông8. Tuy nhiên, cho đến thời điểm này, ở
Việt Nam chưa có vụ việc nào được đưa ra phân xử, tạo ra tiền lệ xấu cho các
doanh nghiệp lợi dụng để trục lợi cho một nhóm cổ đông lớn.
Ngược lại, một số CTCP như Ngân hàng Sacombank và Quỹ Đầu tư VF1 cho phép các
cổ đông tham gia Đại hội cổ đông nhưng Ban điều hành hạn chế quyền chất vấn
dưới nhiều hình thức khác nhau như: hạn chế thời gian chất vấn, chất vấn bằng
ghi câu hỏi ra giấy và gửi lên bàn chủ toạ hoặc gửi và được trả lời công khai
trên website của công ty… Trong khi các công ty khác như ACB, PDM…với hàng
nghìn cổ đông đã đến dự Đại hội cổ đông đều được quyền chất vấn, trực tiếp đặt
câu hỏi, không giới hạn thời gian. Bởi thời gian chất vấn của cổ đông nhanh hay
chậm phụ thuộc vào cách trả lời của lãnh đạo doanh nghiệp có thuyết phục hay
không và Ban lãnh đạo doanh nghiệp có tiếp thu ý kiến cổ đông một cách dân chủ
hay không9. Không những thế, các cổ đông thường không yêu cầu cung cấp thông
tin về giấy tờ, hồ sơ kế toán của công ty… hoặc cũng có thể họ chưa biết mình
có quyền đó.
Quyền của cổ đông nhỏ hiện nay chưa được quan tâm, hoặc đôi khi bị vi phạm
nhưng luật không quy định quyền cổ đông trực tiếp khởi kiện HĐQT – cơ quan
triệu tập Đại hội cổ đông, nếu xét thấy cần thiết; cũng không quy định quyền
của cổ đông yêu cầu Toà án xem xét miễn nhiệm thành viên HĐQT hoặc BKS trong
trường hợp cần thiết. Luật hiện hành chỉ dành cho cổ đông phổ thông có 2 quyền
tư pháp liên quan là: (1) có quyền yêu cầu Toà án có thẩm quyền giải quyết
tranh chấp giữa công ty với các thành viên của công ty,… liên quan đến việc
thành lập, hoạt động, giải thể, sáp nhập, hợp nhất, chia, tách, chuyển đổi hình
thức tổ chức của công ty10; và (2) quyền yêu cầu Toà án hoặc Trọng tài xem xét,
huỷ bỏ quyết định của Đại hội đồng cổ đông trong một số trường hợp11. Bộ luật
Tố tụng dân sự và Luật DN quy định chỉ mang tính chung chung, chưa cụ thể. Hoạt
động của doanh nghiệp rất nhiều và phức tạp, có bao gồm hoạt động triệu tập
tham dự Đại hội cổ đông không? Quy định như vậy dẫn đến các cơ quan tiến hành
tố tụng gây khó khăn, trở ngại cho các cổ đông nhỏ khi thực hiện quyền khởi
kiện, khiếu nại.
Tóm lại: Quyền lợi của cổ đông nhỏ theo quy định của pháp luật tại Điều 79 Luật
DN rất nhiều nội dung, nhưng quan trọng là quyền dự họp Đại hội cổ đông thường
niên của cổ đông. Bảo vệ quyền lợi của cổ đông nhỏ là quyền và nghĩa vụ của
chính cổ đông, và còn là nghĩa vụ của các cơ quan bảo vệ pháp luật. Không thực
hiện tốt việc bảo vệ quyền của cổ đông nhỏ ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế, trước
hết là hạn chế nguồn vốn đầu tư của xã hội, quan trọng hơn, đây là một trong
mười tiêu chí mà WB đánh giá môi trường kinh doanh của Việt Nam. Bảo vệ quyền
lợi của cổ đông nhỏ là từng bước lành mạnh hoá môi trường kinh doanh ở Việt
Nam.
3. Một số nội dung hoàn thiện pháp luật về quyền dự họp của cổ đông nhỏ
Dự họp Đại hội cổ đông là quyền của cổ đông, bất kể là cổ đông nhỏ hay cổ đông
lớn. Hội đồng quản trị CTCP không được viện dẫn lý do Điều lệ công ty quy định
mức cổ phần đang nắm giữ của cổ đông để hạn chế triệu tập dự họp Đại hội cổ
đông. Việc quy định bất kỳ mức tổi thiểu nào cũng vi phạm quy định tại điểm a,
Khoản 1, Điều 79 của Luật DN. Do đó, việc đầu tiên là các CTCP phải sửa đổi
Điều lệ công ty cho phù hợp với quy định của Luật DN. Các Cơ quan đăng ký kinh
doanh cấp tỉnh phải thể hiện trách nhiệm của mình khi xem xét hồ sơ đăng ký
kinh doanh hoặc hồ sơ thay đổi nội dung Bản điều lệ; đối với các Công ty đại
chúng, Ủy ban Chứng khoán nhà nước yêu cầu các CTCP đảm bảo quyền lợi cho tất
cả các cổ đông và có các kiến nghị cần thiết đến cơ quan nhà nước có thẩm
quyền. Một số công ty cho rằng đã thông qua ý kiến của các cổ đông khi áp dụng
mức cổ phần tối thiểu, nhưng mọi thoả thuận trái với quy định của pháp luật đều
không có giá trị pháp lý.
Khi các CTCP thực hiện theo đúng quy định của pháp luật thì quyền lợi của cổ
đông nhỏ cũng chưa được thể hiện rõ nét trên thực tế. Bởi CTCP là công ty đối
vốn, quyền quyết định thuộc cổ đông hoặc nhóm cổ đông có vốn chiếm tỷ lệ cao.
Cổ đông góp vốn nhiều, chịu nhiều rủi ro thì đương nhiên họ sẽ được hưởng nhiều
quyền lợi hơn. Đây là quy định hợp lý cả về mặt lý luận lẫn mặt thực tế nhưng
phải có biện pháp bảo vệ quyền của cổ đông nhỏ trong CTCP. Vấn đề này, theo TS
Nguyễn Đình Cung, Trưởng ban Nghiên cứu chính sách kinh tế vĩ mô (Viện Nghiên
cứu quản lý kinh tế Trung ương), các cổ đông có thể tập hợp nhau lại thành Câu
lạc bộ của nhà đầu tư thiểu số, nhằm trao đổi, học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau,
cùng nhau góp tiếng nói chung, nâng cao sức mạnh của mình12.
Tỷ lệ cổ phần/cổ phiếu của nhóm cổ đông thể hiện sức mạnh của mình là từ 10%
trở lên. Với tỷ lệ này, nhóm cổ đông sẽ có các quyền quy định tại khoản 2, Điều
79, Luật DN:
- Đề cử người vào Hội đồng quản trị và Ban kiểm soát (nếu có);
- Xem xét và trích lục sổ biên bản và các nghị quyết của Hội đồng quản trị, báo
cáo tài chính giữa năm và hàng năm theo mẫu của hệ thống kế toán Việt Nam và
các báo cáo của Ban kiểm soát;
- Yêu cầu triệu tập họp Đại hội đồng cổ đông trong trường hợp quy định tại
khoản 3 Điều này;
- Yêu cầu Ban kiểm soát kiểm tra từng vấn đề cụ thể liên quan đến quản lý, điều
hành hoạt động của công ty khi xét thấy cần thiết.
- Và các quyền khác do điều lệ công ty quy định.
Nếu tỷ lệ cổ phần của nhóm cổ đông đạt hơn 20% tổng số cổ phần trong thời gian
liên tục ít nhất 6 tháng, nhóm cổ đông còn có thể thực hiện các quyền quyết
định quan trọng hơn nữa, có quyền nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản đối với
CTCP lâm vào tình trạng phá sản.
Chúng ta đã đề cập phần đầu, với tỷ lệ vốn góp 10% để có các quyền tại khoản 2,
Điều 79, Luật DN là khá cao. Trong thời gian tới, Luật DN nên được sửa đổi,
điều chỉnh tỷ lệ này xuống còn 5%, vừa phù hợp với thực tế nguồn vốn điều lệ
của các CTCP hiện nay, vừa tương đồng với quy định của Luật Chứng khoán ban
hành năm 2007.
Quyền dự họp Đại hội cổ đông của cổ đông nhỏ phải được đảm bảo bằng những biện
pháp khác nhau, trong đó có biện pháp tư pháp. Bộ luật Tố tụng dân sự 2003 quy
định: Cổ đông có quyền yêu cầu Toà án hoặc Trọng tài xem xét, huỷ bỏ quyết định
của Đại hội đồng cổ đông trong các trường hợp: (1) Trình tự và thủ tục triệu
tập họp Đại hội đồng cổ đông không thực hiện đúng theo quy định của pháp luật
và Điều lệ công ty; (2) Trình tự, thủ tục ra quyết định và nội dung quyết định
vi phạm pháp luật hoặc Điều lệ công ty13. Cổ đông nhỏ sẽ khởi kiện đến Toà án
có thẩm quyền nếu Hội đồng quản trị không triệu tập họ dự họp. Nhưng các cơ
quan có thẩm quyền phải hướng dẫn cụ thể để Các cơ quan tiến hành tố tụng thực
thi quyền của cổ đông nhỏ.
Các cổ đông nhỏ tham gia CTCP với vốn góp ít phải nghiên cứu kỹ càng về công
ty, Bản điều lệ công ty và xác định mục đích của mình (cổ tức và lãi vốn chẳng
hạn). Cổ đông nhỏ được luật pháp trao cho quyền nhất định để tự bảo vệ mình,
nhưng cũng đừng quên quyền chỉ giới hạn trong số vốn góp.
Tóm lại, khi chúng ta có những cơ chế đảm bảo quyền dự họp Đại hội cổ đông của
cổ đông nhỏ là chúng ta bước đầu thực hiện quyền của họ. Bởi quyền dự họp Đại
hội cổ đông là nền tảng để cổ đông nhỏ thực hiện các quyền khác của mình. Nhưng
thực tế, quyền dự họp đang trở thành vấn đề nóng bỏng do các CTCP đang vi phạm.
Thiết nghĩ, chúng ta cần chấn chỉnh lại việc thực thi Luật DN, sau đó phải có
định hướng cho các cổ đông nhỏ biết liên kết, tự bảo vệ quyền của mình. Cuối
cùng, quyền đó phải được bảo đảm từ phía các cơ quan bảo vệ pháp luật. Như thế,
môi trường kinh doanh của Việt Nam chắc chắn sẽ được cải thiện trong thời gian
tới.