MỞ ĐẦU
Xã hội của
chúng ta luôn luôn biến đổi không ngừng, phức tạp và theo nhiều chiều hướng
khác nhau mà chúng ta không thể đoán biết trước được vì thế, để xã hội luôn nằm
trong vòng kiểm soát và ổn định chúng ta cần đến các công cụ điều chỉnh quan hệ
xã hội. Trong hệ thống công cụ điều chỉnh quan hệ xã hội như pháp luật, đạo đức,
phong tục tập quán, dư luận xã hội, điều lệ, hương ước, tín điều tôn giáo...thì
pháp luật có vai trò,vị trí đặc biệt quan trọng trong hệ thống để điều chỉnh
các quan hệ xã hội. Tuy nhiên bên cạnh pháp luật thì các công cụ khác cũng đóng
vai trò to lớn góp phần điều chỉnh các quan hệ xã hội cũng như góp phần vào việc
xây dựng và thực hiện pháp luật. Trong số các công cụ quản lý xã hội ở Việt Nam
thì dư luận xã hội chưa được coi trong đúng mức mặc dù vậy nó lại có tác động
quan trọng đến việc thực hiện pháp luật nước ta hiện nay. Chính vì thế để tìm
hiểu sâu hơn về vấn đề này em xin chọn đề tài 14: “Vai trò của dư luận xã hội đối với
việc thực hiện pháp luật ở Việt Nam hiện nay”. Bài làm ắt hẳn sẽ không trách khỏi sai
sót vì vậy mong thầy cô góp ý và sữa lỗi để bài làm thêm hoàn thiện. Em xin
chân thành cảm ơn.
NỘI DUNG
I. NHỮNG
VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ DƯ LUẬN XÃ HỘI
1. Khái
niệm dư luận xã hội
Dư luận
xã hội là một hiện tượng quan trọng trong đời sống tinh thần của con người, nó
tồn tại trong tất cả các cộng đồng lớn nhỏ khác nhau của con người như trong làng, xã, tỉnh...trong một nước hay trên
phạm vi một nhóm nước thậm chí trên toàn thế giới.
Có nhiều ý kiến khác nhau về
khái niệm dư luận xã hội tuy nhiên một cách khái quát ta có thể hiểu rằng:” Dư luận xã hội là tập hợp các ý kiến của các
cá nhân, các nhóm xã hội hay của xã hội nói chung trước các vấn đề, sự kiện, hiện
tượng mang tính thời sự, có liên quan đến nhu cầu, lợi ích của họ, thu hút được
sự quan tâm của con người và được thể hiện trong các nhận định và hành động thực
tiễn của họ”.
2. Các
cơ sở của dư luận xã hội
a. Cở
sở nhận thức của dư luận xã hội
Dư luận xã hội phụ thuộc trước hết vào mức độ
được thông tin, mức độ hiểu biết của công chúng, chủ thể của xã hội về những vấn
đề mà họ quan tâm. Đối với những vấn đề, sự kiện, hiện tượng xã hội đơn giản,
quen thuộc, dễ hiểu, ý kiến của đa số dễ đúng. Đối với những vấn đề phức tạp mới
nảy sinh, ý kiến đúng thường là ý kiến của những người tiếp xúc với nhiều nguồn
thông tin, am hiểu sự việc chứ chưa phải là ý kiến của đa số, những người chưa đủ thông tin,
chưa am hiểu sự việc.
b. Cơ sở
xã hội của dư luận xã hội
Các yếu tố xã hội trước hết là lợi ích nhóm, tầng
lớp, giai cấp, quốc gia dân tộc có mối quan hệ chặt chẽ với nội dung và sắc
thái của dư luận xã hội.
3. Tính chất cơ bản của dư luận xã hội
Dư luận xã hội có một số các tính chất cơ bản như sau:
a. Tính công chúng, công khai
Từ thực
tế cho thấy tính công khai của dư luận xã hội đòi hỏi các nhóm xã hội phải tiếp
cận với thực tế, khả năng sử dụng các phương tiện phổ biến và trao đổi thông
tin nhất định. Trong xã hội hiện đại, các phương tiện này chính là hệ thống
thông tin đại chúng với các loại hình chủ yếu như báo chí, phát thanh, truyền
hình, mạng máy tính, truyền miệng.... Dư luận xã hội xã hội có thể được hình
thành một cách tự phát nhưng cũng có thể được hình thành có chủ định từ sự chuẩn
bị trước để phục vụ cho một chủ trương, chính sách nào đó, vì thế nó có ảnh hưởng
lớn đến con người trong xã hội.
b. Tính lợi ích
Dư luận xã hội chỉ nảy sinh khi trong cộng đồng xuất
hiện những vấn đề, sự kiện, hiện tượng mang tính thời sự, có liên quan trực tiếp
đến lợi ích của các nhóm xã hội hoặc cả cộng đồng. Lợi ích được đề cập ở đây
bao gồm cả lợi ích vật chất và lợi ích tinh thần.
Các lợi ích vật chất mà họ hướng tới đó là những
lợi ích liên quan chặt chẽ đến hoạt động kinh tế và sự ổn định cuộc sống của
đông đảo người dân: như các quyết định của nhà nước về việc tăng giá điện, giá
xăng dầu, sửa đổi Luật thuế thu nhập các nhân...
Các lợi
ích tinh thần được nói đến khi các vấn đề đang diễn ra đụng chạm dến hệ thống
các chuẩn mực, các phong tục tập quán, khuôn mẫu hành vi và ứng xử văn hóa của
cộng đồng dân cư, dân tộc...
c. Tính lan truyền
Dư
luận xã hội có tính lan truyền rất nhanh và sâu rộng. Dư luận xã hội lan truyền
càng rộng thì càng có xu hướng thống nhất về nội dung các phán xét, đánh giá,
càng làm cho mọi người trong xã hội nhận thức sâu sắc hơn, đặc biệt đối với các
sự kiện lớn của đất nước hay các sự kiện
mang tính thời sự thu hút sự quan tâm của dư luận xã hội về các vấn đề mang
tính bản chất của chính trị, kinh tế, đạo đức, về việc sữa đổi và ban hành phát
luật, hiến pháp hay các phiên tòa xét xử vụ án cá độ bóng đá của các cầu thủ
trong đổi tuyển quốc gia Việt Nam, về các vụ án tham nhũng, giết người...
d. Tính biến đổi
- Biến đổi theo
không gian và môi trường văn hóa
- Biến đổi theo
thời gian
Các tính chất của dư luận xã hội có tác động lớn đến
việc thực hiện pháp luật trên thế giới và việc thực hiện pháp luật ở nước ta hiện
nay.
II. VAI
TRÒ CỦA DƯ LUẬN XÃ HỘI VỚI VIỆC THỰC HIỆN PHÁP LUẬT Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
1.
Mối quan hệ giữa dư
luận xã hội và pháp luật
Pháp luật là hệ thống các quy tắc xử sự mang tính bắt buộc chung do nhà
nước ban hành hoặc thừa nhận và đảm bảo thực hiện nhằm điều chỉnh các mối quan
hệ xã hội theo mục tiêu, định hướng cụ thể.
Pháp luật và dư luận xã hội là hai hiện tượng xã hội
khác nhau, hoàn toàn độc lập với nhau nhưng chúng có mối quan hệ chặt chẽ, thống
nhất, hỗ trợ và không tách rời nhau. Dư luận xã hội tuy không chứa nhiều yếu tố
khoa học nhưng lại phản ánh tâm tư, nguyện vọng của đại đa số dân chúng, về những
vấn đề mà họ quan tâm. Pháp luật được xây dựng lên để
xây dựng một xã hội có kỷ cương, trật tự, dễ quản lý, người dân yên tâm sống,
làm việc và mưu cầu hạnh phúc, các quyền lợi của nhân dân được đảm bảo.
Suy cho cùng thi pháp luật được Nhà nước đặt
ra để bảo vệ chế độ, bảo vệ nhân dân. Do đó, pháp luật không thể đi ngược lại
dư luận xã hội. Và thực tế cho thấy những quy định pháp luật đi ngược lại với
dư luận xã hội đều không có hiệu lực trên thực tế.
2.
Vai trò của dư luận
xã hội với việc thực hiện pháp luật
Thực hiện pháp luật là một quá trình hoạt động có mục
đích của các cá nhân,cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội... làm cho những quy định
của pháp luật đi vào cuộc sống,trở thành những hành vi thực tế hợp pháp của các
chủ thể.
Dư luận xã hội
có vai trò to lớn trong việc thực hiện pháp luật ở nước ta, nó có tác dụng như
là cố vấn về mặt tinh thần nó tác động trực tiếp hoặc gián tiếp cho việc tiến hành các hoạt động thực hiện của
các cơ quan hay nhà chức trách có thẩm quyền thể hiện ở một số điểm sau:
a.
Dư luận xã hội góp
phần điều chỉnh các mối quan hệ giữa con người với con người
Dư luận xã
hội là sản phẩm đặc biệt của quá trình giao tiếp xã hội. Trên cơ sở các phán
xét đánh giá các sự kiện, hiện tượng, nó nêu ra các chuẩn mực, chỉ ra những việc
nên làm, việc nên tránh, điều chỉnh hành vi, cách ứng xử của mọi người. Dư luận
xã hội đặt ra cho các thành viên của mình những chuẩn mực quan hệ xã hội nhất định.
Vì vậy, dư luận xã hội không chỉ là nhân tố điều chỉnh mối quan hệ giữa người với
người, mà còn là nhân tố điều chỉnh mối quan hệ giữa cá nhân với cộng đồng và
xã hội, giữa xã hội với từng cá nhân cụ thể.
Ví dụ: ở
làng A có bà H và bà K mẫu thuẫn với nhau nhiều ngày bởi việc bà H lấn đất để
xây dựng quán của nhà mình mặc dù mà H
biết đó là sai. Vụ việc xảy ra làm nhiều người trong làng tỏ ra không ưa gì bà
H và bất bình cho bà K, họ bàn luận nhiều về vấn đề này do do tác động của dư
luận quá lớn bà H đã trả tiền khuôn đất minh lấn của bà K, bà K đồng ý, khi đó
hai người đã làm lành với nhau và mối quan hệ trở nên tốt đẹp hơn từ đó.
b.
Vai trò giáo dục
Dư luận
xã hội có tác động mạnh mẽ đến tư tưởng, ý thức của con người, nó góp phần giáo
dục mọi người nhận thức đúng đắn về điều tốt, xấu, phải trái, thiện ác... Dư luận
xã hội còn có tác dụng với việc hình thành nhân cách con người, tạo ra sự ảnh
hưởng của cộng đồng lên nhân cách mỗi cá nhân. Bởi sự đánh giá của dư luận đối
với hành vi, ứng xử của thành viên nào đó thường được dựa trên những chuẩn mực,
khuôn mẫu hành vi đã có sẵn và được thừa nhận rộng rãi trong cộng đồng xã hội.
Hầu hết những thành viên trong cộng đồng thường quan tâm xem dư luận xã hội
đánh giá về hành vi, cánh ứng xử của mình như thế nào rồi từ đó phát huy, điều
chỉnh, thay đổi việc làm, cách ửng xử của mình sao cho phù hợp với dư luận xã hội.
Ví dụ: khi
những người con đối xử tệ bạc với cha mẹ mình thì xã hội sẽ lên án, phê phán
hành động đó là sai xét trên cả phạm vi đạo đức và pháp luật, lúc đó xã hội sẽ
“tẩy chay” những người nay. Khi bị xã hội “tẩy chay”, họ biết mình đã sai và phải
đối xử tốt với cha mẹ mình đó là đạo lý của người làm con và hơn hết là thực hiện
nghĩa vụ của mình trong pháp luật.
c.
Vai trò đấu tranh
phòng chống các biểu hiện tiêu cực xã hội
Dư luận xã
hội là một phương tiện giáo dục có hiệu quả, đồng thời là một nhân tố phòng ngừa
vi phạm pháp luật. Dư luận xã hội có thể gây sức ép, lên án, đòi hỏi các cơ quan nhà nước
phải tích cực đấu tranh chống các hiện tượng như tham nhũng, quan liêu, tắc
trách, thiếu tinh thần trách nhiệm...trong bộ máy của Đảng, của nhà nước và của
các tổ chức xã hội khác. Đối với những vấn đề nan giải, bức xúc mà cộng đồng gặp
phải, dư luận xã hội cò thể đưa ra các đề nghị, khuyến cáo, sự khuyên bảo có
tính chất tư vấn cho việc giải quyết những vấn đề đó một cách phù hợp và được ửng
hộ nhất.
Ví dụ: dư
luận xã hội thời gian qua ở nước ta về việc các cơ quan bảo vệ pháp luật xử lý
các vụ án tham nhũng, về việc buôn bán nhà đất...đã buộc các cơ quan chức năng Nhà nước ta phải sữa
chữa những sai trái trong các quyết định của mình như xử lý công khai, minh bạch
hơn cho mọi người cùng biết qua các thông tin đại chúng như tivi, báo đài...
d.
Vai trò đánh giá
Các quy định
của pháp luật kể từ khi ban hành đến khi thực hiện trong cuộc sống là một khoảng
thời gian dài. Để những quy định đó phát huy hiệu quả thì phải thông qua dư luận
xã hội. Thông qua việc thăm dò dư luận xã hội sẽ cung cấp cho chúng ta những
đánh giá đúng, sai, thật, giả, mặt tích cực, hạn chế...của những quy định pháp
luật, của việc thực hiện pháp luật...giúp cho các cơ quan có thẩm quyền có cách
ứng xử,sử lý sao cho phù hợp nhất, phù hợp với dư luận của xã hội.
Ví dụ: việc
ban hành Hiến pháp 2013 của nước ta đã tổ chức việc lấy ý kiến nhân dân qua việc
Nhà nướ tổ chức trưng cầu ý dân. Qua đó, đánh giá đươc những điểm tiến bộ của
Hiến pháp để áp dụng lâu dài về sau và khắc phục hạn chế trong dự thảo Hiến
pháp nhằm xây dựng Hiến pháp đáp ứng nhu cầu của xã hội. Việc xây dựng một bản
Hiến pháp đáp ứng được nguyện vọng của nhân dân cũng giúp việc thực hiện pháp luật một cách tốt
hơn sau này.
e.
Vai trò giám sát, tư
vấn
Hoạt động giám sát của dư luận
xã hội đối với việc thực hiện pháp luật thể hiện ở một số mặt như:
Đối với việc tuân thủ pháp luật:
nhờ sự giám sát của dư luận xã hội, buộc các chủ thể phải kiềm chế không tiến
hành các hoạt động mà pháp luật cấm.
Đối với việc thi hành pháp luật: nhờ sự giám sát của dư luận xã hội buộc
các chủ thể pháp luật phải tích cực thực hiện nghĩa vụ pháp lý của mình đối với
nhà nước.
Đối với việc sử dụng pháp luật: dưới sự giám
sát của dư luận buộc các chủ thể thực hiện quyền lực của mình một cách phù hợp,
tránh sự tùy tiện.
Đối với hoạt động áp dụng pháp
luật: nếu không có sự dám sát của người dân dưới hình thức của dư luận xã hội
thì hoạt động áp dụng pháp luật trên thực tế dễ bị tùy tiện, kém hiệu quả, gây ảnh
hưởng đến quyền của người dân.
Ví dụ: hoạt động xét xử của tòa
án là một hoạt động luôn gây được sự quan tâm của dư luận xã hội nhất là các vụ
việc dân sự, hôn nhân, tham nhũng...nếu các cơ quan này xét xử sai hoặc có ý
che dấu tội phạm sẽ được dư luận xã hội lên án, giám sát buộc phải xét xử lại,
phải tuân thủ, thi hành, và áp dụng pháp luật một cách đúng đắn...
Như vậy, dư luận xã hội là một sức
mạnh tinh thần trong xã hội, sự ruồng bỏ của xã hội đôi khi có thể hủy diệt uy
tín, danh dự, thậm chí là sức khỏe, tính mạng của con người. Mặt khác, dư luận
xã hội cũng tạo điều kiện cho mọi người được thể hiện ý kiến, quan điểm của
mình một cách công khai với các vấn đề ngoài xã hội. Ngày nay, khi mà vai trò của
quần chúng nhân dân được mở rộng, coi trọng, nền dân chủ được mở rộng thì vai
trò và hiệu lực của dư luận càng được nâng cao.
III. THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ
GIẢI PHÁP NÂNG CAO VAI TRÒ CỦA DƯ LUẬN XÃ HỘI TRONG VIỆC THỰC HIỆN PHÁP LUẬT Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
1.
Thực trạng việc áp dụng
dư luận xã hội vào thực hiện pháp luật
Thời gian
qua việc Nhà nước ta áp dụng dư luận xã hội vào thực hiện pháp luật ở thể hiện ở
một số hành động, việc làm cụ thể như: thực hiện trưng cầu ý dân cho Hiến pháp
2013; khi một văn bản pháp luật hay một chủ trương, chính sách của Đảng được
Nhà nước ban hành ra gặp phải sự phản ứng trái chiều của người dân thì Nhà nước
đã tổ chức các hội thảo để bàn ,tìm cách giải quyết kịp thời; thực hiện dân chủ
cho nhân dân bằng cách tổ chức các
trương trình chất vấn về pháp luật như “dân hỏi bộ trưởng trả lời”, “ tim hiểu
về pháp luật Việt Nam”, “tư vấn pháp luật”,
đưa pháp luật vào giảng dạy ở các trường trên cả nước....; các vụ việc
xét xử sai, chưa đúng với Luật quy định hay chưa công bằng bị xã hội lên tiếng,
phản ánh thì Nhà nước đã điều tra và tiếp thu ý kiến của dư luận, xin lỗi và
tìm các biện pháp giải quyết kịp thời...
Tuy nhiên việc
áp dụng dư luận xã hội ở nước ta chưa thật sự triệt để, giải quyết vấn đề một
cách thờ ơ cho qua chuyện nhằm làm dịu lại dư luận xã hội ở thời điểm đó.
2.
Một số giải pháp nhằm
nâng cao vai trò của dư luận xã hội đối với việc thực hiện pháp luật
Với tư cách là công cụ điều chỉnh quan hệ xã hội, dư
luận xã hội hỗ trợ cùng pháp luật trong việc điều chỉnh hành vi của con người,
duy trì trật tự trong toàn xã hội cũng như trong cộng đồng. Mặc dù là công cụ
điều chỉnh quan hệ xã hội, nhưng do tính chất đặc thù lại tồn tại dưới dạng
quan điểm, nhận xét, ít chứa đựng các yếu tố khoa học. Do vậy, tác dụng điều chỉnh
của dư luận xã hội phần nhiều mang tính nhất thời, không bền vững. Thông thường
dư luận nổi lên rồi sau đó một thời gian nhất định lại “lắng xuống” và tác dụng
sẽ giảm dần.
Vì lý đó, em
xin đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao vai trò của dư luân đối với việc thực
hiện pháp luật ở nước ta hiện nay:
Các cơ quan
nhà nước khi ban hành bất cứ một quy định pháp luật cụ thể nào đó, mang tính nhạy
cảm thì nên tiến hành thăm dò dư luận xã hội, nắm bắt được phản ứng của xã hội ủng
hộ hay phản đối, có những băn khoăn gì...để có những giải pháp phù hợp và thể
hiện tính dân chủ trong nhân dân.
Luôn lắng
nghe dư luận xã hội vì đó là lòng dân, nhân dân quan tâm đến Đảng, đến Nhà nước,
đến những công việc chung như thế nào, tiếp thu trí tuệ và sự sáng tạo của nhân
dân cho sự nghiệp chung của đất nước. Cần nghiên cứu và sử dụng dư luận giúp
cho việc xây dựng pháp luật, những người hoạch định chính sách khắc phục được
những quyết định chủ quan hay những biểu hiện quan liêu, xa rời quần chúng, xa
rời thực tiễn của cán bộ, công chức nhà nước.
Vì dư luận xã
hội có sức lan truyền mạnh mẽ nên việc nâng cao vai trò của báo chí và thông
tin đại chúng là vô cùng quan trọng, nó
sẽ cung cấp thông tin và định hướng xây dựng dư luận tốt hơn.
Nâng cao
trình độ văn hóa của chính trị cho người dân cũng là một biện pháp quan trọng
nhằm phát huy vai trò của dư luận. Sống trong một xã hội mà trình độ văn hóa
chính trị của người dân thì khả năng tham gia quản lý nhà nước, ý thức pháp luật
của người dân cũng được nâng cao.
Xây dựng các
cơ chế, chính sách pháp lý phù hợp, thuận lợi để thăm dò dư luận xã hội, xây dựng
và hoàn thiện hệ thống pháp luật bằng cách công khai, dân chủ- kể cả dân chủ trực
tiếp và gián tiếp ví dụ như việc tổ chức trưng cầu ý dân...
Cần lựa chọn
những người lãnh đạo có phẩm chất và năng lực cần thiết, uy tín để nắm vai trò
là người dẫn đầu tạo điều kiện để giải quyết tốt các vấn đề liên quan đến lợi
ích của người dân và xã hội đáp ứng yêu cầu của pháp luật hiện nay.
Công khai hóa
không chỉ những việc làm tốt mà cả những việc làm sai lầm, những hành vi vi phạm
pháp luật của cán bộ công nhân viên chức cho dù họ giữ bất kỳ chức vụ, quyền hạn
ra sao và các biện pháp xử lý các hành vi vi phạm pháp luật của họ. Việc làm
này tránh những dư luận không tốt cho rằng những người có chức vụ nếu có vi phạm
thường được bao che hoặc xử lý nhẹ hơn quy định pháp luật và góp phần xây dựng
dư luận tốt đẹp hơn.
KẾT LUẬN
Như vậy qua
tìm hiểu, ta thấy dư luận xã hội giữ vai trò quan trọng trong đời sống pháp luật
nhất là việc thực hiện pháp luật ở nước ta. Cùng với pháp luật xã hội chủ
nghĩa, dư luận xã hội được coi là một trong những phương tiện quan trọng góp phần
nâng cao hiệu lực quản lí của nhà nuớc, làm cho mục tiêu "dân giàu, nước mạnh,
xã hội công bằng, dân chủ và văn
minh" của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa nhanh chóng
trở thành hiện
thực. Trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền và nền kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa hiện nay, thì pháp luật không chỉ là sự đặt
ý chí của Nhà nước mà trong đó phải thể hiện được ý chí và nguyện vọng của các
đối tượng tham gia thị trường, phải thực hiện pháp luật nên việc nghiên cứu dư
luận xã hội để phục vụ các hoạt động pháp luật lại càng cần thiết và đẩy mạnh
hơn. Do đó, nâng cao vai trò của dư luận xã hội trong thực hiện pháp luật ở nước
ta là một vấn đề cấp thiết cần Đảng, Nhà nước ta và cả xã hội ta chung tay góp
sức xây dựng.
